September 2013 – T's Lab

Cho một tập $A$ có $n$ phần tử ( $n\in\mathbb{N}$ ) và $0\leq k\leq n$ là một số nguyên. Một $k-$ tổ hợp (một tổ hợp chập $k$ ) của $A$ là một tập con $k$ phần tử của $A$ .

Ví dụ 1. Các $3-$ tổ hợp của $A=\{a,b,c,d\}$ là

$\{a,b,c\},\{b,c,d\},\{c,d,a\},\{d,a,b\}.$

Định lí 1. Cho một tập $A$ có $n$ phần tử ( $n\in\mathbb{N}$ ) và $0\leq k\leq n$ là một số nguyên. Khi đó số $k-$ tổ hợp của $A$ bằng $C_n^k=\dfrac{A_n^k}{k!}=\dfrac{n!}{k!(n-k)!}.$

Chứng minh. Sự khác nhau giữa một $k-$ tổ hợp và một $k-$ hoán vị chính là một đằng không quan tâm đến thứ tự, trong khi đằng kia có quan tâm đến thứ tự. Tận dụng điều này ta có chứng minh như sau.

Một $k-$ hoán vị của $A$ có thể hình thành sau hai bước: Đầu tiên, chọn một $k-$ tổ hợp của $A$ ; sau đó xếp $k$ phần tử của tập này thành một hàng. Bởi vì có $C_n^k$ cách để làm bước một, $k!$ cách để làm bước hai nên theo nguyên lý nhân ta có $A_n^k=C_n^k\times k!.$ $\Box$

Ví dụ 2. Có bao nhiêu xâu nhị phân độ dài $7$ mà có đúng ba số $0$ ?

Lời giải. Một xâu nhị phân có tính chất như trong đề bài sẽ được hình thành khi ta chọn $3$ vị trí trong $7$ vị trí để viết số $0.$ Do đó số xâu thỏa mãn là $C_7^3.$ $\Box$

Ví dụ 3. Có bao nhiêu cách có thể thành lập một hội đồng gồm $5$ thành viên từ một nhóm có $11$ người chứa $4$ giáo viên và $7$ học sinh nếu

(1) Không có thêm điều kiện gì?

(2) Hội đồng chứa đúng $2$ giáo viên?

(3) Hội đồng chứa ít nhất $3$ giáo viên?

(4) Giáo viên $A$ và học sinh $B$ không thể cùng nằm trong hội đồng?

Hướng dẫn giải. (1) $C_{11}^5$ . (2) $C_4^2\times C_7^3$ . (3) $3$ hoặc $4$ giáo viên có thể nằm trong hội đồng, đáp số $91$ .

(4) Dùng quy tắc trừ, đáp số $378$ . $\Box$

Ví dụ 4. Cho $n$ là một số nguyên dương và $A$ là một tập có $2n$ phần tử. Có bao nhiêu cách phân hoạch $A$ thành các tập có $2$ phần tử?

Lời giải 1. Đầu tiên, cố định một phần tử $x$ của $A$ và chọn một phần tử trong $2n-1$ phần tử còn lại của $A$ để ghép lại với $x$ tạo thành một khối của phân hoạch; sau đó cố định một phần tử $y$ trong các phần tử còn lại của $A$ và chọn một phần tử trong $2n-3$ phần tử còn lại của $A$ để ghép lại với $y$ tạo thành một khối của phân hoạch; ta cứ làm như vậy cho đến khi còn $2$ phần tử thì đây chính là khối còn lại của phân hoạch. Theo quy tắc nhân, số phân hoạch thoả mãn là $(2n-1)\times (2n-3)\times\cdots\times 1$ . $\Box$

Lời giải 2. Chọn một tập con có $2$ phần tử của $A$ làm khối thứ nhất, sau đó chọn một tập con có $2$ phần tử của tập hợp gồm $2n-2$ phần tử còn lại làm khối thứ hai, ta cứ làm như vậy cho đến khi còn hai phần tử thì đây chính là khối thứ $n$ . Vì thứ tự các khối là không quan trọng nên số các phân hoạch thoả mãn là $\dfrac{C_{2n}^2\times C_{2n-2}^2\times\cdots\times C_2^2}{n!}$ . $\Box$

Lời giải 3. Ta xếp $2n$ phần tử của $A$ thành một hàng vào $2n$ vị trí như hình dưới đây

$\{(1),(2)\},\{(3),(4)\},\cdots,\{(2n-1),(2n)\}$ có $(2n)!$ cách để làm điều này. Vì trong mỗi tập con có $2$ phần tử thứ tự các phần tử là không quan trọng và thứ tự các khối của phân hoạch là không quan trọng nên số phân hoạch thoả mãn là